”Mrtve su ruke i mrtve puške,
u Smrti se prestrojavamo,
drug je uz druga svog;
a njih je bilo….. a njh je bilo-
deset na jednog.

I dan će slave doći, pobjeda bit će naša,
nestaće divljih zvijeri,
s četama Slobode marširaće tada
i mrtvi proleteri.”
”PJESMA MRTVIH PROLETERA” B. Ćopić

Na putu B. Petrovac – Drinić na samom ulazu u Centar gdje je smještena administracija Opštine Petrovac sa desne strane pored nestalog jezera smješten je memorijalni spomenik borcima i žrtvama II svjetskog rata kao i spomen kuća i spomenik poginulim borcima posljednjeg rata. Kako se 27. jula ove godine navršava 42 godine kako je spomenik otkriven fokusiraćemo se na taj tada svečani i istorijski dan. Spomenik je podigao Savez udruženja boraca NOR-a Opštine Bos. Petrovac. Idejno rješenje i projektovanje je uradio ing.arhitekture Gradimir Bosnić iz Beograda inače sin čika Jove Bosnića rođenog Drinićanina, poznatog po podvigu da je u devetoj deceniji života sa popularnim Fićom putovao iz Beograda u Pariz i natrag. Građevinske poslove je obavila tada afirmisana firma ”Zvijezda” iz Visokog. Za izradu je uglavnom korišten beton i željezo što se pokazalo sa ove vremenske distance kao veoma pouzdana kombinacija.
Pristupna staza sa nekoliko stepenica je urađena sa istočne strane i vodi blagim usponom u središte spomenika. U početnom dijelu sa lijeve i desne strane staze su veliki betonski nosači na kojima su postavljene ogromne gromade od granita na kojima su ispisani borci i žrtve sa istim brojem i jednih i drugih, kakva koincidencija a broje po 66 palih. Sam spomenik bi se mogao u svojoj sadržini podijeliti na suterensku kriptu, prizemlje sa poklopcem kripte i pet krakova koji divergiraju prema nebu.
Suterenska kripta je kružnog oblika sa prečnikom od 4 metra po čijem perifernom dijelu na posebnim policama su pohranjeni posmrtni ostaci umrlih u Centralnoj bolnicdi Vrhovnog štaba iz perioda avgusta 1942. pa do februara 1943. godine. Na istom mjestu su pohranjene i kosti boraca Drinića, Bukovače, Bare i Vedrog Polja koje su sakupljene sa raznih strana opštine B. Petrovac kao i iz susjednih opština. Kripta je svedena u plafonskom dijelu i pokrivena ogromnom stijenom koja je teška više od jedne tone, postavljanje je obavio lokalni mještanin Branko Banjac – Perinović sa velikom šumskom dizalicom ”IONAS”. Sama stijena je sa četiri strane izbrušena i na dvije strane su uklesane petokrake zvijezde sa srpom i čekićem a na dvije strane su stihovi B. Ćopića o mrtvim proleterima. Pet krakova koji lete ka nebu se uokolo razdvajaju od prizemlja i simbolišu pet slobodnih naroda koji su živjeli u SFRJ. Kasnije će im se pridružiti i šesti jer su muslimani amandmanima iz 1971. godine i Ustavom iz 1974.g. priznati za naciju voljom partijske vrhuške. Poznato je da je izvorni grb Jugoslavije utvrđen poslije II zasjedanja AVNOJ-a u Jajcu imao pet buktinja. Spoljni oblik spomenika je nepravilnog oblika sa izlomljenim površinama rombastog, romboidnog, trapezastog i pravougaonog oblika. Treba reći da je spomenik urađen tek trideset godina od početka ustanka što je poprilično kasno ali je zato najveći i najsadržajniji u odnosu na druga sela.
Spomenik je otkriven na dan ustanka 27. jula 1971. godine, velikim narodnim zborom na kojem je učestvovalo više od 1000 učesnika. Vrpcu je presjekao i obratio se političkim govorom drug Ilija Materić, narodni heroj iz Drvara. Govor je bio partijsko-komunistički i akcentirao je borbu, državu i naročito rukovodstvo na čelu sa Titom i Jugoslaviju kao trajnu i neuništivu državu, bratstvo i jedinstvo, samoupravljanje, ravnopravnost…..
U međuvremenu je nestalo struje pa je mikrofon postao neupotrebljiv. Drug Ilija se razjario zbog toga pa je odmah prepoznao narodnog i subverzivnog neprijatelja. Zamalo da ceh plate naši mladići zaduženi za razglas. Na kraju se ispostvilo da je neoprezni pojedinac zapeo u travi za kabal i ištekao utičnicu. Po završetku političkog govora nastalo je narodno veselje sa muzikom, igrom i svakako jelom i pićem. Drugovi su jeli i pili odvojeno od naroda. Narod je počastvovan sa tzv. partizanskom torbom sa velikom trpezom koja je obilovala sa domaćim specijalitetima kao što su: pršut, kajmak, sir, uštipci, krofne, razne pite uz domaću rakiju i Badelov konjak. Lično sam tu prepoznao i klicu buduće inteligencije koja će obnašati važne društvene i političke funkcije. Pristigli su diplomci, studenti, srednjoškolci. Vidjelo se da garderoba, maniri, muzika i igra dolazi iz drugih naprednijih sredina. U modi je bila tzv. hipi odjeća od kojeg je sve blještalo od šarenila košulja i bluza. Pantalone zvane zvoncare su bile poslednji krik. Odlikovale su se strogo uz struk do tjeskobe a onda bi se nogavice prema stopalama nevjerovatno širile pa su pri hodu mnogo mlatile kupeći prašinu. Pored igre omladina je horski i pojedinačno pjevala popularne šlagere i revolucionarne i rodoljubive pjesme. Uz trpezu primijetio sam mladog inženjera Jovu Banjca – Ćunija koji je kusao uštipke i zalivao Badelovim konjakom. Pjevao je za svoj groš sasvim solidno. Ređao je pjesme: Konjuh planinom, Sred pušaka bajoneta, Tavna je noć, Zenica je okrugla k'o jaje…..
U popodnevnim satima odigrana je fudbalska utakmica između Drinića i Bukovače protiv Kolunića i Revenika. Drinić i Bukovača su bili autsajderi jer je samo jedan fudbaler bio registrovan u Borcu iz Drvara (Budimir) dok su Kolunićani i Reveničani imali Smiljanića, Rakića, Rokvića. Ipak Drinićani i Bukovčani su uspjeli pobijediti sa 2:1. Utakmica je bila oštra gotovo do incidenta. Istakli su se kod Drinićana i Bukovčana u navali Budimir strijelac odlučujućeg gola dok je u odbrani dominirao Drago Banjac – Zekanović i njegova alternacija u II poluvremenu Dragan Trkulja, šesnaestogodišnjak. Na golu je solidno branio Jovan Brkljač. Kod poraženih najopasniji je bio Sveto Rokvić dok je pokazao rafiniranu fudbalsku tehniku Jane Smiljanić. Zdravo Rakić je pokazao veliku organizacionu sposobnost a solidno je branio Milan Krajinović danas dekan Poljoprivrednog fakulteta u Novom Sadu. Tako se utakmica završila pobjedom domaćina na zadovoljstvo velikog broja navijača. Taj vrući julski dan je dugo prepričavan a danas je samo Istorija. Ostao je stameni spomenik da svjedoči o onima čije su kosti na tom mjestu pohranjene. Oni su bili ”krivi” fašističkoj Ali što su branili porodicu i prag doma svog. Nažalost, poslije par decenija spomenik je dobio društvo tako da je pored oca i sina pristigao i unuk da zabilježi slična stradanja. To je ta nevesela sudbina gotovo svih srpskih pokoljenja. Pitamo se samo dokle?

Petrovac, jul, 2013.god.